«Το λιμάνι του Πειραιά τον Σεπτέμβρη του 1922 φιλοξένησε 40.000 ανθρώπους. Το λιμάνι του Πειραιά το 2016 φιλοξένησε περίπου 6.000 ανθρώπους. Σε ένα λιμάνι πολύ μικρότερο τότε, 40.000 άνθρωποι πέρασαν και ορισμένοι εξ αυτών έμειναν και κάθε μέρα έφταναν πλοία με 4.000 και 5.000 ανθρώπους. Οι ομοιότητες με το σήμερα είναι πολλές. Αυτό που ζήσαμε είναι μια μικρογραφία αυτού που συνέβη το 1922».
Αυτό δηλώνει στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η Ελένη Κυραμαργιού, ιστορικός και συντονίστρια του ερευνητικού προγράμματος «Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά: από την ανάδυση στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης», που πραγματοποιεί το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Αττικής.
Όπως τονίζει, είναι πολύ ενδιαφέρον το πώς δημιουργήθηκαν οι γειτονιές στους δήμους του Πειραιά «για παράδειγμα η Νίκαια ήταν ένας έρημος χώρος, όπως και το Κερατσίνι. Η Δραπετσώνα είχε κυρίως την βιομηχανική ζώνη. Δεν ήταν κατοικημένες περιοχές, ήταν γειτονιές, οι οποίες δεν απογράφονταν», λέει.
Και προσθέτει ότι το 1920 και το 1928 είχαν πάνω από 30.000 κατοίκους. «Αν σκεφτούμε ότι σήμερα στην χώρα μας ζούνε 50.000 πρόσφυγες, στην Ελλάδα το 1922 διέμεναν 1,5 εκατ. πρόσφυγες. Είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε ότι αυτά που ζούνε άλλοι άνθρωποι δίπλα μας τα έχουν ζήσει δικοί μας πρόγονοι. Ακόμη και να μην τα είχανε ζήσει δικοί μας παππούδες και γιαγιάδες, δεν νομίζω ότι θα έπρεπε να έχουμε διαφορετική στάση και αντιμετώπιση. Ωστόσο το γεγονός ότι αυτά που βιώνουν άνθρωποι δίπλα μας τα έχουν βιώσει και δικοί μας πρόγονοι θα έπρεπε να λειτουργεί βοηθητικά».
Έρευνα και καταγραφή των προσφυγικών οικισμών του Πειραιά
Το πρόγραμμα «Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά: από την ανάδυση στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης» στοχεύει στην αποτύπωση της προσφυγικής μνήμης ιστορικά και πολεοδομικά κι έχει μια σειρά από παράλληλες ερευνητικές δράσεις.
«Στην ουσία γίνεται μια αρχειακή καταγραφή του υλικού που υπάρχει στους πέντε δήμους του Πειραιά (Πειραιάς, Κερατσίνι - Δραπετσώνα, Νίκαια - Αγ. Ιωάννης Ρέντη, Πέραμα και Κορυδαλλός) σχετικά με την προσφυγική εγκατάσταση. Από την αρχή του χρόνου ψάχνουμε και μελετούμε δημοτικά αρχεία, αρχεία συλλόγων κι αρχεία οποιαδήποτε άλλου φορέα που θα μπορούσε να έχει σχέση με την προσφυγική εγκατάσταση του Πειραιά. Αυτή τη στιγμή προσπαθούμε να καταγράψουμε τα στοιχεία στη Νίκαια. Υπάρχουν βέβαια δυσκολίες γιατί τα αρχεία των δήμων τις περισσότερες φορές είναι αταξινόμητα ή κατεστραμμένα. Για αυτό και ψάχνουμε και σε διαφορετικά αρχεία, όπως στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, σε ιδιωτικά αρχεία ανθρώπων που ασχολήθηκαν με την εγκατάσταση των προσφύγων για να μπορέσουμε να συγκροτήσουμε και το σώμα του υλικού που χρειαζόμαστε» υπογραμμίζει η κ. Κυραμαργιού.
Επισημαίνει ακόμα ότι στο πλαίσιο της έρευνας θα γίνει και η πολεοδομική αποτύπωση των οικισμών και μέσα από αρχειακό υλικό, χάρτες, σχέδια θα καταγραφεί η εξέλιξη των οικισμών του Πειραιά από το 1922 και μετά. «Πώς αυξάνονται, ποιοι είναι οι πρώτοι πυρήνες που δημιουργούνται, πώς εξελίσσονται και πώς μετά φτάνουμε στις πόλεις του 1970. Θέλουμε να μπορέσουμε να κάνουμε μια χαρτογράφηση των τότε προσφυγικών ροών από την Μικρά Ασία στους δήμους του Πειραιά. Η καταγραφή θα κρατήσει περίπου 16 μήνες».
Δωρεάν εκπαιδευτικά σεμινάρια προφορικής ιστορίας
Παράλληλα με την καταγραφή στις δράσεις του προγράμματος εντάσσονται και τα σεμινάρια προφορικής ιστορίας που θα γίνουν το πρώτο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου στη Δημοτική Πινακοθήκη του δήμου Νίκαιας και θα ακολουθήσει το Κερατσίνι και ο Πειραιάς.
«Πρόκειται για μαθήματα για το κομμάτι της ιστορίας, το οποίο στηρίζεται στις μαρτυρίες προσώπων. Θα μιλήσουμε για τις μεθόδους και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί η συγκεκριμένη επιστήμη και πώς μπορείς να εκπαιδευτείς για να παίρνεις συνεντεύξεις», λέει η κ. Κυραμαργιού.
Τα σεμινάρια μπορεί να τα παρακολουθήσει ο οποιοσδήποτε, δημότης ή μη της Νίκαιας, που θα ήθελε να ασχοληθεί και να δουλέψει αργότερα πάνω σε αυτό το θέμα. «Στόχος είναι να συγκροτηθούν ομάδες, οι οποίες με την δική μας εποπτεία και καθοδήγηση θα προχωρήσουν σε συνεντεύξεις και θα δουλέψουν επί 14 μήνες στην καταγραφή των στοιχείων σε αυτές τις περιοχές. Εμείς θέλουμε να αφήσουμε στους δήμους όλο αυτό το υλικό που θα συγκεντρωθεί. Για παράδειγμα ο δήμος Νίκαιας σχεδιάζει να δημιουργήσει ένα μουσείο προσφυγικής μνήμης γι αυτό και θεωρούμε ότι το δικό μας πρόγραμμα μπορεί να λειτουργήσει εποικοδομητικά και επικουρικά».
Η συμμετοχή στα σεμινάρια είναι ελεύθερη και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ιστορικός και συντονίστρια του προγράμματος «η ιστορική μνήμη δεν είναι θέμα να θυμάσαι ή να ξεχνάς. Δεν χρειάζεται να έχεις προσφυγική καταγωγή για να καταλαβαίνεις την κατάσταση των προσφύγων και να πιστεύεις ότι κανένας άνθρωπος δεν είναι λαθραίος. Είναι ζήτημα πολιτικής οπτικής και προσέγγισης. Εξάλλου, όποιος θέλει να παρακολουθήσει το σεμινάριο, έχει το αρχικό ερέθισμα».
Η κ. Κυραμαργιού επισημαίνει ότι στα σχέδια της ερευνητικής ομάδας είναι να ακολουθήσει η καταγραφή και έρευνα στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής, ώστε «να δημιουργήσουμε έναν προσφυγικό άτλαντα της Αττικής».
