Το πρώτο βραβείο για την αξιοποίηση της περιοχής «Καστράκι» του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας με τη δημιουργία ενός πάρκου υπερτοπικής σημασίας φέρνει αισιοδοξία για το μέλλον του μεγαλύτερου λιμανιού της χώρας. Στις παρυφές του σημαντικότερου αρχαιολογικού χώρου του Πειραιά, της Ηετιώνειας Πύλης, η πρόταση προστίθεται σε μια σειρά άλλων που προέκυψαν από αντίστοιχους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς που έχουν διεξαχθεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια στην περιοχή της Πολιτιστικής Ακτής Πειραιά και επιδιώκουν να μεταμορφώσουν το παραθαλάσσιο αττικό μέτωπο. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά και το Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων με επανάχρηση βιομηχανικών κτιρίων.
Με την προσδοκία της υλοποίησης των έργων, οι αναπλάσεις θα δημιουργήσουν μια σημαντική δέσμη αρχιτεκτονικών γεγονότων, ένα πολυμορφικό πλέγμα πολιτιστικών δραστηριοτήτων και υπαίθριων διαμορφώσεων, αλλάζοντας την εικόνα του Πειραιά. Αρκεί να κοιτάξουμε προς τη Θεσσαλονίκη για να αντιληφθούμε πόσο καθοριστική ήταν η διαμόρφωση της νέας αστικής της ταυτότητας μέσω του σχεδιασμού του παραλιακού μετώπου της.
Το πρώτο βραβείο στο «Καστράκι» δόθηκε στο αρχιτεκτονικό γραφείο Tense Architecture Network (ΤΑΝ - www.tensearchitecture.net). Με σημαντικές διακρίσεις στο ενεργητικό του: από τα Α΄ βραβεία για το δημαρχείο Αρκαλοχωρίου και την ανάπλαση των Δυτικών Νεωρίων στο Ηράκλειο Κρήτης μέχρι το γερμανικό βραβείο Häuser 2016 και τις υποψηφιότητες για το ευρωπαϊκό βραβείο Mies van der Rohe Award για τις κατοικίες στα Μέγαρα και στο Συκάμινο. Στο συγκεκριμένο έργο συνεργάστηκαν οι Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, Κωνσταντίνος Κοσμάς και Νέστορας Σκαντζούρης, με συμβούλους τον πολιτικό μηχανικό Αθανάσιο Κοντιζά και τον φυτοτέχνη Andrew Michael Clements.
Δημιούργησαν ένα τοπίο όπου μπλέκονται η στιβαρή και καθαρή γεωμετρία του ανεπίχριστου σκυροδέματος με τη ρευστή καμπυλότητα των χαράξεων που αγκαλιάζουν το φυσικό ανάγλυφο. Προς τον αρχαιολογικό χώρο, μια ήπια διαμόρφωση με ημιάγρια βλάστηση αφήνει το βλέμμα να περιεργαστεί τους δύο κυκλικούς πύργους και το αρχαίο τείχος, εστιάζοντας σε μια τετράγωνη πλατεία και μια πορεία που οδηγεί σ’ ένα κυκλικό υπαίθριο θέατρο.
Συζητάμε με τον Τηλέμαχο Ανδριανόπουλο, επίκουρο καθηγητή ΕΜΠ, τον τρόπο χειρισμού τόπων-μνημείων. «Η ομαλή μετάβαση από το αστικό πάρκο προς τον αρχαιολογικό χώρο ήταν απαραίτητη. Η συνέχεια, η συνοχή, η διαπλοκή νέου και υπάρχοντος είναι πάντα το ζητούμενο. Πόσο μάλλον σε τόπους ιδιαίτερου ιστορικού ενδιαφέροντος».
Υπερτοπικό
Ενα τέτοιο έργο προσβλέπει στην αναβάθμιση της ζωής των κατοίκων, παράλληλα λόγω της ιδιαίτερης θέσης του γίνεται τοπόσημο υπερτοπικού χαρακτήρα. «Το πάρκο οφείλει να υποδεχθεί τη ζωή της γειτονιάς με το υψηλό πράσινο, τους επιμέρους κήπους, την παιδική χαρά, το αναψυκτήριο, το στέγαστρο. Προς τον αρχαιολογικό χώρο ο χαρακτήρας αλλάζει: η μεγάλη πλατεία-πλατφόρμα σε επαφή με αυτόν, το θέατρο και η πορεία που τα συνδέει ανταποκρίνονται σε μεγαλύτερη κλίμακα, πέραν των λειτουργιών της γειτονιάς. Το μείζον είναι ασφαλώς πώς όλα αυτά θα μελετηθούν περαιτέρω με επάρκεια και θα κατασκευαστούν με ακρίβεια. Και εκεί, η στενή συνεργασία με τον δήμο είναι απαραίτητη. Θέλω να πιστεύω ότι θα την πετύχουμε».
Η πρόταση δίνει έμφαση στη φύτευση σ’ ένα αττικό παράκτιο τοπίο. «Μια ματιά σε ό,τι αυτοφύεται στον αρχαιολογικό χώρο της Ηετιώνειας Πύλης απαντά στο τι αρμόζει εκεί: ξηροθερμικά, αρωματικά φυτά, ανθεκτικά και ταπεινά, με μικρές ανάγκες άρδευσης, ένα ισχυρό, πετυχημένο οικοσύστημα – παρ’ όλη τη φαινόμενη απλότητά του». Το πάρκο γεμίζει με δένδρα της Μεσογείου και θάμνους της αττικής γης. «Δύο σαφείς περιοχές επιχειρούν τη συνέχεια φυσικού και τεχνητού συγκροτώντας ένα αντιθετικό νέο τοπίο».
Καμπυλόσχημα μονοπάτια, επιμήκη στέγαστρα, τριγωνικές πλατείες, κυκλικά αμφιθέατρα. Δυνατές γραμμές, τολμηρές και αυστηρές χειρονομίες. Πόσο σημαντική είναι η μικροκλίμακα σε έργα τέτοιας κλίμακας; «Οι σαφείς αυτές γεωμετρικά προτάσεις επιβάλλονται από την κλίμακα του τοπίου και τον αρχαιολογικό χώρο: οι κυκλικοί πύργοι έχουν διάμετρο 11 μέτρων. Η μικροκλίμακα είναι πολύ σημαντική σε κάθε έργο, δεν πρέπει όμως κανείς να ξεχνάει ότι εδώ η μικροκλίμακα προσφέρεται αντιστικτικά από την ίδια τη φύση: λεβάντες, βερβερίδες, δεντρολίβανο, θυμάρι, κίστους, μέντα, αγριολούλουδα, από την πλευρά του αρχαίου τόπου, προς τη θάλασσα. Πεύκα, ακακίες, ρείκια, βελανιδιές, κυπαρίσσια αλλά και εμβόλιμοι εγκάρσιοι κήποι με λυγαριές, εσπεριδοειδή, ροδιές, δάφνες, ελιές, από την πλευρά της πόλης».
Στο «Καστράκι» διακρίνονται τμήματα των Θεμιστόκλειων και των Κονώνειων Τειχών και ύστερες ρωμαϊκές κυκλικές κατασκευές. Ακριβώς απέναντι από το λιμάνι, από την Πύλη Ε2, ο χώρος αυτός θα είναι η πρώτη εικόνα που θα αντικρίζουν όσοι έρχονται με πλοίο από Κρήτη, Χίο, Μυτιλήνη, Ικαρία και Σάμο. Μπορεί μια συνολική ανάπλαση του παραλιακού μετώπου να δώσει ώθηση στον τουρισμό; «Ασφαλώς ναι. Πρέπει όμως να αναρωτηθούμε: ανάπλαση για ποιον τουρισμό; Οι αναπλάσεις που υποκινούνται από και υποστηρίζουν μόνο τουριστικά οφέλη και μάλιστα ενός ορισμένου είδους, είναι συνήθως υπερφίαλες, υπερσχεδιασμένες, καταστροφικές», τονίζει ο Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος.
Επαφή με το νερό
Η πρόταση των ΤΑΝ προσφέρει ανεμπόδιστες φυγές προς τη θάλασσα. Ο χώρος αποτελεί ήδη ένα φυσικό belvedere. Αν και το νερό είναι δίπλα του, ο κάτοικος του Πειραιά μοιάζει αποκομμένος από το υδάτινο στοιχείο. Η θάλασσα δεν προσεγγίζει την πόλη και η πόλη δεν ανοίγεται προς αυτήν. «Η επανάκτηση της επαφής του Πειραιά με το νερό δεν αποτελεί απλώς ένα αισθητικό θέμα. Είναι ένας σύνθετος στόχος για την προσέγγιση του οποίου χρειάζεται να επιχειρηθούν πολλαπλές χειρουργικές επεμβάσεις αστικού σχεδιασμού. Σε όλο το μήκος αυτής της επαφής».
Υπάρχουν τελικά ποιοτικά χαρακτηριστικά που δημιουργούν ενδιαφέροντες δημόσιους χώρους; «Οι δημόσιοι χώροι υποδέχονται την κοινή συλλογική ζωή. Ο σχεδιασμός τους είναι πολύ σημαντικός, αλλά ένας χώρος γίνεται πράγματι ενδιαφέρων όταν αυτή η κοινή ζωή είναι πλήρης νοήματος. Ας μη δώσουμε συνταγές design, δεν είναι ποτέ αρκετό καθ’ εαυτό».
