Του Στέφανου Μίλεση…
Μια από τις πλέον όμορφες διαδρομές του Πειραιά, γνωστή στους παλαιότερους ως «Ρομαντικός περίπατος της Καστέλλας», οφείλει την ύπαρξή της στον πρώτο Πρόεδρο του Ολυμπιακού και Δήμαρχο Πειραιώς τον Μιχάλη Μανούσκο, του οποίου τα έργα σε μεγάλο βαθμό, παραμένουν μέχρι σήμερα σχεδόν αναλλοίωτα και αναντικατάστατα.
Αν και ο χρόνος Δημαρχίας του Μιχάλη Μανούσκου ήταν περιορισμένος, καθώς ανέλαβε τα καθήκοντά του την 1η Οκτωβρίου του 1938, δύο χρόνια πριν την εμπλοκή της Ελλάδας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα έργα του μαρτυρούν έναν άνθρωπο δραστήριο, που αγαπούσε υπέρμετρα τον Πειραιά.
Το συγκεκριμένο έργο του Μανούσκου, ο «Ρομαντικός Περίπατος», αποδόθηκε στους Πειραιώτες λίγο πριν από την κήρυξη του Ελληνο-ιταλικού πολέμου. Επρόκειτο για τη διαμόρφωση-κατασκευή πεζοδρόμου μέρους της διαδρομής κατά μήκος της Ακτής Κουντουριώτου, πρώην Λεωφ. Βασιλέως Παύλου (νυν Α. Παπαναστασίου), στην Καστέλλα. Η διαμόρφωση ήταν τέτοια ώστε να είναι πρόσφορη για πεζοπορία, δίπλα στη μαγευτική θέα που προσφέρεται απλόχερα, από την Πλατεία Αλεξάνδρας και μετά, πάνω ακριβώς από τα λουτρά του Παρασκευά (σημερινή παραλία «Βοτσαλάκια»).
Πριν τη διαμόρφωση ένας «πολιτισμένος» περίπατος σταματούσε στην Πλατεία Αλεξάνδρας. Μετά υπήρχε ένας στενός δρόμος από τον οποίο περνούσε το Τραμ, ο οποίος στα πλάγια τελείωνε απότομα σε επικίνδυνο γκρεμό. Όσοι επιχειρούσαν μέχρι τότε έναν περίπατο περπατούσαν πάνω στις ράγες του Τραμ. Αλίμονο σε εκείνον που έφευγε από τον δρόμο. Μπορούσε να χάσει την ισορροπία του και τότε ήταν σίγουρο πως θα χανόταν στο κενό από μεγάλο ύψος.
Ο Μανούσκος πήρε αυτό το επικίνδυνο μονοπάτι και παράλληλα με τον δρόμο, κατασκεύασε πεζοδρόμιο. Δεν ήταν εύκολη υπόθεση, καθώς έπρεπε να στηθούν κράσπεδα και τείχη αντιστήριξης, σωστές γέφυρες ώστε να συγκρατούν το βάρος του πεζοδρόμου.
Ανά τακτά χρονικά διαστήματα, κατασκεύασε παγκάκια, κιόσκια και μικρά μπαλκόνια αναμονής των πεζοπόρων, ώστε να θαυμάζουν τη θέα. Κατά μήκος όλης αυτής της διαδρομής, τοποθέτησε δημοτικό φωτισμό ώστε να υπάρχει προσβασιμότητα και μετά τη δύση του ηλίου.
Παράλληλα φρόντισε τόσο στη βάση του γκρεμού όσο και στο πάνω μέρος, να φυτέψει δένδρα ώστε οι ρίζες τους να συγκρατούν τους τόνους χώματος που κυριολεκτικά στέκονταν σε μια επικίνδυνη και απότομη κατωφέρεια. Το έργο αυτό εκτός της ρομαντικότητας που προσέφερε, συνετέλεσε να σωθούν και ανθρώπινες ζωές καθώς πολλά προσφυγικά οικήματα είχαν ανεγερθεί ακόμη και πάνω στην απότομη πλαγιά, με αποτέλεσμα κάθε φορά που υπήρχε έντονα μια βροχόπτωση βράχοι και χώματα να καταρρέουν συμπαρασύροντας μαζί τους ανθρώπους και σπίτια!
Όσο για τον «Ρομαντικό περίπατο» δεν ήθελε και πολύ, τα ζευγαράκια της εποχής να τιμήσουν ιδιαιτέρως τα παγκάκια της διαδρομής, που εξασφάλιζαν απομόνωση από τα πολλά βλέμματα καθώς η εκεί συνοικία αποτελούσε ένα άλλο «βασίλειο» για τους κατοίκους της Υδραίικης συνοικίας, της Πηγάδας, της Φρεαττύδας, της Νέας Καλλίπολης ή των ακόμη πιο απόμακρων συνοικιών όπως των Ταμπουρίων και της Αγίας Σοφίας. Ο Μανούσκος δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη διαδρομή του Ρομαντικού περιπάτου στο σύνολό της, καθώς τον πρόλαβε ο πόλεμος. Όμως η ιδέα είχε καλλιεργηθεί, το πνεύμα του Μανούσκου είχε βρει πρόσφορο έδαφος, έστω και τα δικά του έργα είχαν φτάσει μέχρι το ύψος της σημερινής διασταύρωσης στον Άγιο Χαράλαμπο, στην οδό Κ. Σερβίας. Μεταπολεμικά το έργο της ρομαντικής διαδρομής επεκτάθηκε και μετά τα «ηπειρωτικά» τμήματα της διαδρομής.
Μέχρι σήμερα απολαμβάνουμε ένα έργο που βρήκε τη γέννησή του στην έμπνευση του Μανούσκου, έστω κι αν δεν υλοποιήθηκε.
Το έργο αυτό ήταν σημαντικό καθώς αξιοποίησε μια ολόκληρη πλευρά του Πειραιά που ήταν μέχρι τότε αδιάβατη. Το εμπορικό λιμάνι ήταν γνωστό σε όλους τους Έλληνες όταν επρόκειτο να ταξιδέψουν. Το Πασαλιμάνι επίσης γνωστό καθώς είχε αξιοποιηθεί πολλά χρόνια πριν από τον Τρύφωνα Μουτζόπουλο. Η Καστέλλα όμως ήταν περιοχή αδιάβατη αν δεν είχες εκεί την κατοικία σου.
Η μοίρα ήθελε ο Μανούσκος να πεθάνει (11.12.1952), όταν Δήμαρχος Πειραιά ήταν ο επίσης Ολυμπιακός Γεώργιος Ανδριανόπουλος, ο πρώτος αιρετός Δήμαρχος μετακατοχικά!
Η κηδεία του τελέσθηκε στο Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου Πειραιώς ενώ όλη η πλατεία μπροστά από το ναό καθώς και η Πλατεία Κοραή ήταν γεμάτη από κόσμο. Ξεχωριστή παρουσία αποτελούσαν οι ποδοσφαιριστές αλλά και οι αθλητές όλων των αθλημάτων του Ολυμπιακού, καθώς και πολλοί ποδοσφαιριστές Πειραϊκών και Αθηναϊκών Σωματείων.
*Προέδρου Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς
