Στο πλαίσιο του εορτασμού των «Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς (22-24 Σεπτεμβρίου 2017) με θέμα: «ΠΟΛ(ε)ΙΣ», η Διεύθυνση Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά διοργάνωσε περιήγηση στα σημαντικότερα ταφικά μνημεία του νεκροταφείου της Ανάστασης. Κατά τη διάρκεια της ξενάγησης οι παρευρισκόμενοι είχαν την ευκαιρία να μάθουν άγνωστες πτυχές της ιστορίας των προσωπικοτήτων που σημάδεψαν τη νεώτερη ιστορία του Πειραιά, καθώς και να θαυμάσουν μοναδικά γλυπτά που κοσμούν το νεκροταφείο.
Ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μώραλης, χαιρετίζοντας αυτήν την πρωτοβουλία, τόνισε:
«H Διεύθυνση Πολιτισμού αποφάσισε να πραγματοποιηθεί αυτή η περιήγηση στα ταφικά μνημεία του νεκροταφείου της Ανάστασης, στο πλαίσιο του εορτασμού των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Πρόκειται για μια θετική πρωτοβουλία. Το νεκροταφείο της Ανάστασης είναι ένα σημαντικό τοπόσημο για την πόλη μας. Αισθάνομαι καμιά φορά άσχημα γιατί το νεκροταφείο δεν είναι στην κατάσταση που θα θέλαμε, καθώς λόγω έλλειψης προσωπικού έχουμε ορισμένα προβλήματα. Προσπαθεί και ο προϊστάμενος και οι εργαζόμενοι να το έχουν σε μια αξιοπρεπή κατάσταση, το νεκροταφείο όμως έχει σημαντικά ταφικά μνημεία. Γνωρίζετε όλοι, ότι στις δεκαετίες της οικονομικής ευμάρειας στον Πειραιά ως μια πόλη βιομηχανική και πόλη εμπορίου, οι αστοί, οι πλούσιοι Πειραιώτες τότε ανέθεσαν σε σημαντικούς καλλιτέχνες να κάνουν αυτά τα ταφικά μνημεία, τα οποία είναι πολύ σημαντικά.
Σκοπεύουμε κι εμείς μετά και από εισήγηση της Διευθύντριας, η οποία έχει τη γνώση, να εντάξουμε το νεκροταφείο της Ανάστασης στο Δίκτυο Σημαντικών Κοιμητηρίων της Ευρώπης, ώστε να αναδειχθούν αυτά τα σημαντικά ταφικά μνημεία. Είμαστε σε μια διαδικασία.
Είμαι χαρούμενος κι ευχαριστημένος που βλέπω κόσμο να ενδιαφέρεται γι’ αυτό το τοπόσημο της πόλης, το νεκροταφείο της Ανάστασης και τα ταφικά του μνημεία. Είναι σημαντικό για μας και θέλουμε να τα αναδείξουμε. Πρώτα όμως πρέπει να είμαστε ικανοί να τα προφυλάξουμε, να είναι καθαρό το νεκροταφείο και μετά να πάμε στο επόμενο βήμα. Θεωρώ ότι έχουμε να κάνουμε αρκετά πράγματα, όμως επαναλαμβάνω, ότι είναι ένα νεκροταφείο με πολύ σημαντικά πράγματα για τον Πειραιά και ως ταφικά μνημεία, και μέσα από εδώ μπορούμε να δούμε τη διαδρομή πολλών σημαντικών Πειραιωτών, αλλά και της πόλης. Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω τη Διευθύντρια για την πρωτοβουλία και για τη γενικότερη ενασχόλησή της με το νεκροταφείο της Ανάστασης. Σας ευχαριστώ».
Η Διευθύντρια Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά κα Ευαγγελία Μπαφούνη μιλώντας εισαγωγικά για την ιστορία του νεκροταφείου της Ανάστασης υπογράμμισε:
«Το νεκροταφείο της Ανάστασης κατ’ αναλογία με την Αθήνα είναι το δικό μας Α΄ Νεκροταφείο. Εδώ δούλεψαν μεγάλοι γλύπτες, οι οποίοι δούλεψαν και στην Αθήνα, γιατί οι αστοί Πειραιώτες ήξεραν αμέσως που να απευθυνθούν όταν έφτανε η στιγμή για να σκεφτούν την υστεροφημία τους. Ο Πειραιάς στα τέλη του 19ου αιώνα έβγαλε πολύ χρήμα - με τη βιομηχανία - και οι συνήθειες των Πειραιωτών αστών ήταν ακριβώς ίδιες με αυτών των Αθηναίων.
Πολλά από τα μνημεία που θα επισκεφθούμε δεν είναι ομοιογενή ως προς την ταυτότητα των ανθρώπων. Θα επισκεφθούμε μνημεία βιομηχάνων, θα επισκεφθούμε μνημείο καλλιτέχνη, του Γενίτσαρη, θα επισκεφθούμε μνημείο ποιητή. Προσπαθούμε όλους να τους εντάξουμε σε αυτήν τη μακρά ιστορία του 19ου και του 20ου αιώνα.
Πρέπει να πω ότι αντίθετα με ό, τι πιστεύουν οι περισσότεροι το νεκροταφείο της Ανάστασης δεν είναι το πρώτο νεκροταφείο της πόλης. Το πρώτο νεκροταφείο της πόλης φτιάχνεται με την ίδρυση της πόλης το 1835 στον Άγιο Διονύση. Εκεί γίνονται οι πρώτες ταφές. Ο Άγιος Διονύσης είναι μια περιοχή μακριά από το κέντρο του Πειραιά και ενδείκνυται να γίνονται εκεί οι ταφές. Υπάρχει ένα πολύ μικρό ναϊδριο του Αγίου Διονυσίου. Δεν εξακριβώνεται αν γίνονταν ταφές στην προεπαναστατική περίοδο. Αυτό λοιπόν χρησιμοποιείται ως νεκροταφείο. Είναι ένα νεκροταφείο 20 στρεμμάτων, το οποίο όμως πολύ γρήγορα θα γνωρίσει τον κορεσμό γιατί και με την Αγγλογαλλική κατοχή το 1854 θα έχουμε με τη χολέρα πάρα πολλούς νεκρούς, αλλά και γιατί ο πληθυσμός της πόλης αυξάνει πολύ γρήγορα.
Πότε η πόλη παίρνει απόφαση να μετακινήσει το νεκροταφείο της; Παίρνει απόφαση να μετακινήσει το νεκροταφείο της, όταν το 1874 το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίζει ότι ακριβώς δίπλα από το νεκροταφείο πρέπει να κτίσει τους οίκους ανοχής της πόλης, τα περίφημα “Βούρλα”. Οι αστοί Πειραιώτες ξεσηκώνονται λένε ότι “δεν είναι δυνατόν να επισκεπτόμαστε έναν τόπο περισυλλογής και ευλαβικότητας και θρησκευτικότητας και να είναι ακριβώς δίπλα από τα πορνεία”. Κάνουν διαβήματα στην κεντρική κυβέρνηση, η οποία επιβάλλει στον Δήμο Πειραιά να αναζητήσει έναν καινούριο τόπο για να γίνονται οι ταφές.
Από το 1874 υπάρχει μια συζήτηση πού θα γίνονται οι ταφές, πού θα γίνει το καινούριο νεκροταφείο. Ο τόπος μετά από πολλές συνεδριάσεις στο Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίζεται να είναι αυτή εδώ η περιοχή στη Ευγένεια, η οποία πρώτον είναι εξαιρετικά μακριά από τον Πειραιά με τα πόδια –γιατί έτσι κινούνται οι άνθρωποι και δεύτερο είναι εξαιρετικά κακοτράχαλη, έχει πάρα πολλές πέτρες και έχει έλλειψη χώματος δηλαδή δεν μπορεί να διαμορφωθεί. Από την ημέρα που θα γίνει η αγορά το 1882 μέχρι το 1909 που θα λειτουργήσει αυτό το νεκροταφείο γίνονται διαρκώς έργα εκβραχισμών και έργα ρίψης χώματος για να μπορέσει να γίνει ένα πραγματικό νεκροταφείο. Από την αρχή όμως οφείλω να πω ότι αποκτά υποδομές. Αποκτά νεκροτομείο, αποκτά φυλάκιο για τους φύλακες, αποκτά αίθουσες για την υποδοχή των νεκρών. Είναι ένα νεκροταφείο πολύ πιο σύγχρονο από αυτό του Αγίου Διονυσίου.
Πώς μεταφέρθηκε το νεκροταφείο του Αγίου Διονυσίου στην Ανάσταση; Ακούει κανείς μεταφορά νεκροταφείου και είναι ανατριχιαστικό. Οι τριετείς ταφές παραμένουν στον Άγιο Διονύσιο μέχρι να εκπνεύσει ο χρόνος. Για άλλες ταφές σε οικογενειακούς τάφους – γιατί υπάρχουν εξαιρετικοί οικογενειακοί τάφοι – μεταφέρονται εδώ. Μην φανταστείτε κάτι πολύ οργανωμένο στην μεταφορά των τάφων, την οποία αναλαμβάνουν οι οικογένειες. Για παράδειγμα θα δούμε ένα μνημείο της οικογένειας Σεφερλή, το οποίο το έχει κάνει ο Φιλιππότης και παραμένει μέχρι το 1932 που το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίζει μόνο του να επενδύσει 10.000 δραχμές και να το μεταφέρει εδώ. Οι πιο εύπορες οικογένειες του Πειραιά από τη στιγμή της αγοράς των χώρων και της δημοσίευσης του κανονισμού για το πώς θα πουλιέται η γη στο νεκροταφείο της Ανάστασης και ποια είναι η αξία της, σπεύδουν να αγοράσουν την τελευταία τους κατοικία. Έχουν δικαιώματα μεταφέροντας τον οικογενειακό τους τάφο από τον Άγιο Διονύση εδώ, αλλά σπεύδουν να πολλαπλασιάσουν την έκταση που ήδη έχουν. Δηλαδή τα 6 τετραγωνικά μέτρα να τα κάνουν 9 και 10. Ο Δήμαρχος που ανέλαβε τον μεγάλο φόρτο της δημιουργίας του νεκροταφείου, είναι ο Θόδωρος Ρετσίνας και έχει την εξέχουσα θέση απέναντι από την εκκλησία».
Ακολούθησε σύντομη αναφορά από τον κ. Ηλία Ζαΐμη “για τον θάνατο στις βιομηχανικές κοινωνίες”.
Η περιήγηση και ξενάγηση στα σημαντικότερα ταφικά μνημεία και η παρουσίαση της ιστορίας των προσωπικοτήτων που βρίσκονται σε αυτά έγινε από μια ομάδα ιστορικών και μελετητών που αποτελούνταν: από την κα Ευαγγελία Μπαφούνη, τον κ. Ηλία Ζαΐμη, την κα Άννα Μπουρδάκου, την κα Κατερίνα Ασανάκη , τον κ. Σπύρο Πανάγο, την κα Εμμανουέλλα Μέλιου, καθώς και την κα Πελοποννησίου.
Στην περιήγηση παραβρέθηκαν: η βουλευτής κα Ελένη Σταματάκη, ο Αντιδήμαρχος κ. Κυριάκος Σιγαλάκος και ο Γραμματέας του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά κ. Νίκος Αγγελόπουλος.
